Mankala → angielski, czeski, fiński, francuski, galicyjski, hiszpański, niderlandzki, niemiecki, norweski, portugalski, rumuński, szwedzki, turecki, węgierski, wietnamski, włoski.
Mankala
Mankala – grupa gier o charakterze przede wszystkim liczbowym.
Nazwa i rodzaje gry
Istnieje ponad 700 różnych określeń tej samej gry. Najpopularniejsze obecnie, to: "mankala", "wari" i "kalaha". "Mankala" to z arabskiego "mangala", wzięte od "nagala" - "poruszać się". Nazwa "mankala" jest popularna w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie (Arabowie), "wari" występuje w Afryce Zachodniej, a "kalaha" to popularne określenie w Afryce Południowej.
Podobnie jak mnogość określeń, występuje także bardzo dużo wariantów gry. Niemniej wszystkie one opierają się na żelaznej matematycznej logice. Opisany poniżej wariant jest obecnie najpopularniejszy w świecie.
Historia
Gry z rodziny mankala są znane w Afryce od czasów neolitu, dzięki czemu uważane są za gry typowo afrykańskie. Na przestrzeni dziejów każde afrykańskie plemię miało z tą grą styczność, a w wielu przypadkach uważano grę za świętość. Nikt dokładnie nie potrafi określić wieku gry, ale wiadomo, że sięga ona kilku tysięcy lat. Śmiało można powiedzieć, że mankala wraz z azjatycką grą go należy do najstarszych w świecie, wciąż chętnie graną przez miliony ludzi. Do dnia dzisiejszego nie wiadomo, czy ta gra na pewno została wynaleziona przez ludy Afryki, ponieważ od wielu stuleci (tysiącleci?) grano w nią na Bliskim Wschodzie i na wyspach Azji Południowo-Wschodniej. Niemniej kilkaset lat temu, wraz z niewolnictwem, gra z Afryki dotarła do Ameryki Północnej i Południowej, a od około 100 lat gra jest znana (choć słabo) w Europie.
Rekwizyty i układ pionów przy rozpoczęciu gry
Plansza składa się 12 domów (dołków) uszeregowanych w 6 kolumnach i 2 rzędach. Często przy krótszych bokach planszy spotyka się większe dołki (magazyny), które nie są używane w trakcie rozgrywki. Służą one jedynie do przechowywania zbitych pionów.
Początkowy układ pionów na planszy przedstawia wyżej dołączony schemat-zdjęcie (w każdym z 12 domów znajdują się po 4 piony).
Zasady gry
Rozpoczynającego partię wyznacza się przez losowanie. Gracze na zmianę wykonują kolejne ruchy. Celem gry jest zdobycie maksymalnej liczby pionów.
Każdy gracz dysponuje pionami, które w danym momencie znajdują się po jego stronie planszy. Rozpoczynający grę, jest zobowiązany do wzięcia wszystkich pionów z jednego z sześciu pól, a następnie "rozsiania" ich kolejno po jednym do dołków po swojej prawej stronie (jeżeli gracz wziął piony z pierwszego pola po swej lewej strony, to pierwszy pionek znajdzie się w dołku nr 2, drugi w dołku nr 3, trzeci w dołku nr 4, czwarty w dołku nr 5). Po pierwszym ruchu sytuacja więc będzie następująca: w dołku pierwszym - 0 pionów; w dołku drugim - 5 pionów; w dołku trzecim - 5 pionów; w dołku czwartym - 5 pionów; w dołku piątym - 5 pionów; w dołku szóstym - 4 piony. Kolejny ruch należy do przeciwnika, który musi wybrać wszystkie piony z jednego z sześciu swoich dołków i rozsiać je w taki sam sposób co gracz rozpoczynający. W grze mankala obowiązuje rozsiewanie pionów w kierunku przeciwnym do ruchów wskazówek zegara (jeżeli weźmiemy np trzy piony z pola nr 5 (całą zawartość), to pierwszy pion znajdzie się na polu nr 6, drugi pion na polu (UWAGA!) nr 1 przeciwnika, trzeci pionek na polu nr 2 przeciwnika). Rozsiewanie odbywa się więc od lewej do prawej strony we własnych dołkach, i od prawej do lewej po stronie przeciwnika (oczywiście patrząc z własnej perspektywy, a nie rywala, który widzi to dokładnie odwrotnie). Po kilku pierwszych ruchach sytuacja robi na tyle skomplikowana, że zawartość pionów w poszczególnych dołkach jest bardzo urozmaicona.
Celem gry jest doprowadzenie do takiej sytuacji, aby ostatni z "rozsiewanych" pionków znalazł się na jednym z pól przeciwnika, gdzie po dostawieniu utworzy "kolekcję" dwóch lub trzech pionków w dołku. W takim wypadku cała "kolekcja" musi zostać zbita i umieszczona w magazynie po prawej stronie gracza zbijającego. Zdobyte zostają także wszystkie pionki z sąsiednich pól przeciwnika, jeśli na nich znajdują się dwa lub trzy pionki (np po zagraniu mamy tako oto sytuację: w pierwszym dołku przeciwnika - 2 piony; w drugim - 3; w trzecim - 2; w czwartym - 3; w piątym - 5; w szóstym - 3. Jeżeli zakończyliśmy ruch na polu nr 3, to zbijamy pionki tam się znajdujące (2), zbijamy także wszystkie pionki znajdujące się na polach: 2,1 i 4. Piąte pole stanowi barierę (5 pionków), więc zawartość pola szóstego (3 pionki) jest w tym przypadku bezpieczna. Po wyżej opisanym zagraniu, gracz zdobywa automatycznie aż 10 pionów.
Jeżeli na tym polu planszy, z którego gracz podejmuje pionki dla wykonania ruchu, znajduje się więcej niż 11 pionów, w toku "rozsiewania" pionków po planszy gracz omija pole, z którego pierwotnie podjął pionki.
Gra toczy się do chwili, gdy wszystkie piony zostają zbite, lub (znacznie częściej) do chwili, gdy jeden z graczy, na którego przypada kolejność ruchu, nie może go wykonać, gdyż po jego stronie planszy nie ma ani jednego pionka. Wówczas pionki znajdujące się jeszcze na planszy zostają również zdobyte przez przeciwnika (tego gracza, po którego stronie się znajdują).
Wygrywa partię ten z graczy, który zdobył więcej pionów.
Ciekawostki
Wśród wielu afrykańskich plemion mankala była objęta czcią. Drewniana plansza do gry sporządzana była przez wiele tygodni, a różnego rodzaju ziarna roślin(najczęściej fasola) służyły za pionki. Obecnie także można nabyć bardzo starannie rzeźbione plansze z drogiego drewna, ale najpopularniejsze są zestawy plastikowe wyposażone w kolorowe pionki (dwa lub trzy rodzaje kolorów pionków pomagają w liczeniu dużej ich ilości w dołku). Lecz najtańszą "planszą" są dołki wykopane w piasku i zwykłe kamienie (najpopularniejsza wersja wśród afrykańskich pasterzy).
Copyright / Prawo autorskie
Tekst ("Mankala", http://pl.wikipedia.org/wiki/Mankala) udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. - Historia i autorzy.